-Sipas një politikani Italian më 1911
Nga Rafael Floqi
“Qeveria turke, pas një sërë grimasash dhe pak gjakderdhjeje, do të detyrohet t’i bëjë të gjithë shqiptarët të barabartë me Malësorët, pasi nuk është e drejtë që bashkëfetarët myslimanë të trajtohen në një mënyrë njerke, nga ajo që zbatohej për të krishterët. Dhe kështu tashmë janë hedhur themelet e para të autonomisë shqiptare.”
Këtë vit është 112 vjetori i Kryengritjes të Malësisë së Madhe. Shpesh në shtypin e huaj të vitit 1911 gjen analiza, hulumtime dhe përsiatje me vlerë për historinë kombëtare që i kushtohen Kryengritjes të Malësisë së madhe. Ne si shqiptarë e kemi të ngulitur në memorien tonë historike rolin e trimave si Dedë Gjo Luli dhe sakrificën e malësorëve në Kryengritjen e Malësisë së Madhe. Por pak kemi dëgjuar mbi rëndësinë e kësaj kryengritje në aspekte më të gjera dhe pse ajo shënoi fillimin e dy dukurive politike dhe gjeopolitike, së pari zgjerimin e kryengritjeve dhe aspiratave për liri në të gjithë Shqipërinë dhe së dyti si dëshmi e Perandorisë otomane në rënie.
Por koncesionet që morën malësorët nga Qeveria Turke , treguan fuqinë e drejtësinë e luftës së tyre , por treguan dhe dobësinë e fuqisë së perandorisë Osmane. Një gazetar Italian i kohës Felice Santini, (1850-1922) një senator i Mbretërisë së Italisë, sipas hulumtimeve tona, shkruan në artikullin e tij ” Kriza Turke” në Nuova Antologia, v.239 botuar në Firenze 1911 fq 489- 491, një analizë mbi këtë ngjarje në këndvështrimin e një fuqie si Italia në raport me Turqinë dhe shqiptarët. Autori siç duket nga shkrimi është një njohës i mirë i problemeve të Perandorisë Osmane dhe mbështetës dhe për arsyet e politikës së Italisë së kohës të kryengritjes së shqiptarëve. Sipas Wikipedias gjatë luftës italo-turke, në të cilën merr pjesë duke organizuar ndihmë mjekësore për të plagosurit në bordin e disa anijeve spitalore. Aktiv në politikën italiane që nga viti 1895, ai ishte deputet për katër legjislatura, mbështetës i kryeministrit arbëresh, Francesco Crispit dhe senator i përjetshëm nga viti 1912. Siç duket shkrimi, është shkruar menjëherë pas kryengritjeve shqiptare dhe autori duket një njohës i mirë i kryengritjeve shqiptare të viteve 1910- 1911 kohës , por e me këndvështrimin e interesave politike italiane mbi Shqipërinë, simpati për shqiptarët katolikë, por edhe me divergjenca politike me Turqinë Otomane dhe Austro- Hungarinë për hegjemoni në Ballkan. Ta ndjekim…
“Duke marrë përsipër të diskutojmë, edhe një herë, çështjet turke, të cilat, nëse të gjitha kanë të bëjnë me politikën ndërkombëtare, tërheqin edhe më shumë vëmendjen e Italisë – për marrëdhëniet në dukje normale me qeverinë, sigurisht jo të frymëzuara nga simpatia në konceptin e popullit italian, i cili, me arsye të mirë, proteston kundër ngacmimeve të vazhdueshme të Kabinetit të Stambollit – përjetoj arsyen që, jo për privilegjin e meritës, por me ndihmën e fatit, kam përmbushur detyrën time ndaj lexuesve dashamirës të Antologjisë së Re, duke vendosur përpara mendjen së tyre, ngjarjet aktuale osmane në artikujt e mi të mëparshëm, as në atë më të fundit të 1 qershorit të këtij viti, por edhe në atë tashmë të vjetër të 16 shkurtit 1910.
Nëse duan të konsultojnë shkrimet e mia modeste, ata do të konstatojnë se vlerësimet dhe parashikimet e përfshira në të kanë një konfirmim të saktë në ngjarjet e mëvonshme, veçanërisht në ato që po zhvillohen aktualisht në lidhje me çështjen shqiptare. Sepse çështja shqiptare, e cila pushtoi dhe shqetësoi për një kohë të gjatë pushtetarët e politikës ndërkombëtare, ende paraqitet jo pa vështirësi e rreziqe dhe është gjithmonë shqetësuese.
« Pikërisht në artikullin tim të 1 qershorit 1911, shkrova se: « Kështu, ndërsa shtypi ishte pothuajse unanim, sidomos ai që tërhiqte « nga Qeveria dhe Ambasadat Turke, dhanë, përshtypjen se shpresa pas shtypjes « së egër të kryengritjes shqiptare. u shua”, Unë shpreha rezervat e mia në lidhje me këtë, duke thënë se gjithçka ishte në gjendjen më të përkohshme të fjetur, gati për t’u rishfaqur më e dhunshme se kurrë dhe rezultate premtuese për ata banorë heroikë malësorë, të cilët me këmbënguljen e paepur të trupave turke, do të kishin bëri një qëndresë edhe më të ashpër, ndërsa «vëreja se kryengritja shqiptare ishte e para nga «vështirësitë» e mëdha që regjimi i ri do të përplasej dhe u përplas». Dhe nëse lexuesit do të heqin dorë që të më ndjekin në këtë shkrim timin të ri, mbase do të krijojnë bindjen se ai gjykim me vija të trasha është i përshtatshëm edhe për situatën e sotme.
Duke i studiuar intensivisht, mund ta sodisnim vetëm nga larg këtë varg krizash dhe pyetjesh, filluam të mendojmë nëse probabiliteti i një krize përfundimtare ose të paktën një agonie, për ta thënë më qartë, mund të mos shfaqej. Por, lavdi Allahut të turqve, thashethemet që përhapen këto ditë (në mes të gushtit) tingëllojnë qetësuese, pasi njoftojnë se gjërat po shkojnë në mënyrën më të mirë dhe në të mirën e botëve, se të gjitha krizat janë zbutur, të gjitha çështjet po zgjidhen ose eliminohen, kështu që Kabineti Hakki ka arritur të konsolidohet dhe të forcohet më fuqishëm.
Prandaj, është e dobishme të bëhet një hetim më i thellë i këtyre zgjidhjeve të lavdëruara, në mënyrë që të qartësohet qëllimi i tyre dhe të krijohet një ide e vërtetë për situatën. Më lejoni, pra, të rishikoj çështjet e pazgjidhura, edhe pse në qarqet zyrtare osmane, dikush dëshiron të këmbëngulë, në mënyrë jonormale, se nuk ka më çështje të pazgjidhura.
Për të filluar me çështjen e Malësorëve, për të cilin, aq shumë dhe kudo u tha, u shkrua, u diskutua, është e dobishme të pyesim veten se në çfarë konsiston zgjidhja e shpallur. Pas udhëtimit të Sulltanit në trevat fqinje të Shqipërisë, pa depërtuar në brendësi, kryengritësve iu dha një afat prej dhjetë ditësh, u premtuan disa kushte për nënshtrim. Malësorët nuk pranuan të dorëzoheshin dhe pasi afati i dorëzimit u zgjat edhe për pesëmbëdhjetë ditë të tjera, dhe pse iu ofruan kushte më të favorshme. Megjithatë, zgjatja dhe lëshimet më të mëdha nuk patën efektin e shpresuar, ndonëse qeveria turke, duke bërë një veprim të domosdoshëm, thuajse i kishte pranuar kushtet e vendosura nga Malësorët. Është e vërtetë që këto rezultate nuk mund të pretendojnë të jenë zgjidhja e çështjes Malësorë. Mos vallë ai mendonte të bënte një bujë të tillë kur qeveria e Stambollit iu përkul vullnetit të kryengritësve?
Ose më saktë, ia vlente, mbase, që fillimisht t’u vendoseshin popujve kushte të ashpra dhe në kundërshtim me identitetin dhe individualitetin e racave, t’i shtynin në teprime, të konkurronin me ta në fushat e betejës, për të përfunduar më pas në kapitullim, pothuajse të gjithë duke e pranuar të gjitha çka kërkuan kryengritësit?
Kur pyetja shqyrtohet me gjykim të drejtë dhe të paanshëm, lind bindja se zgjidhja e lavdëruar nuk përfaqëson, në lakuriqësinë e saj, gjë tjetër veçse një kapitullim të qeverisë.
Malësorët, në bazë të kushteve të reja të gjera, tashmë të shpallura nga shtypi, nuk do të paguajnë taksa për dy vitet e ardhshme; taksa për delet, e vetmja që mund të zbatohet për to, do të ulet në favor të tyre; shtëpitë e tyre ose më mirë kasollet dhe banesat e tyre do të rindërtohen me shpenzimet e Qeverisë, do të marrin secili nga një kilogram misër në ditë; ata do të mbajnë armët e tyre, si më parë, përveç se në qendrat e qyteteve dhe qyteteve, ata nuk do të njihen në territorin e tyre; do të kenë zyrtarë, njohës të gjuhës së tyre; shërbimin ushtarak do ta përmbushin ekskluzivisht në provincat e tyre dhe me përjashtim vetëm në Stamboll.
E pra, nevojat e para të këtyre malësorëve heroikë ishin shumë më të pakta, kur Qeveria me kokëfortësi, e paralajmëronte të mos njihte specialitetin e racës së tyre, duke pretenduar ta shkrijë ata në Turqi.
Dhe sot, pas kaq shumë përpjekjesh të kushtueshme dhe të padobishme, Qeveria është dorëzuar për të dhënë shumë më tepër sesa kërkonte në fillim. Këtu janë termat e vërtetë, në të cilat reduktohet zgjidhja e çështjes së Malësorëve. Dhe kjo në sipërfaqe duket si konform barazisë kushtetuese!
Por nga kjo pyetje fillojnë të mbijnë të tjera. Nga shqiptarët e tjerë, që nuk kishin përdorur ende armët, veçanërisht fiset myslimane, ngritën zërin se duhej të trajtohej në mënyrë të barabartë mbarë Shqipëria, duke kërkuar me të drejtë që të mos silleshim më keq se me kryengritësit. Dhe lëvizja e armatosur tashmë ka filluar të zhvillohet, kështu që trupave turke nga veriu i Shqipërisë u është dashur të lëvizin drejt jugut, tashmë të angazhuar, për sa i përket armëve, edhe në Gjirokastër, ndërsa Krahina e Janinës është vendosur në gjendjen e rrethimi, veprime të cilat me arsye na shtyjnë të parashikojmë, se qeveria turke, pas një sërë grimasash dhe pak gjakderdhjeje, do të detyrohet t’i bëjë të gjithë shqiptarët të barabartë me Malësorët, pasi nuk është e drejtë që bashkëfetarët myslimanë të trajtohen në një mënyrë njerke, nga ajo që zbatohej për të krishterët. Dhe kështu tashmë janë hedhur themelet e para të autonomisë shqiptare.
Vetëm në një pikë Qeveria nuk iu nënshtrua kërkesave të Malësorëve, pra asaj me të cilën kërkonin që Fuqitë Evropiane, ose të paktën njëra prej tyre, të sillnin garantues për përmbushjen e plotë të kushteve të vendosura. Qeveria turke ka refuzuar ta vendosë veten nën tutelë, duke e bërë atë si një pikë nderi. Për të cilën malësorët duhej të jepnin dorëheqjen. Por këta nuk janë të pavetëdijshëm se kushtet që fituan u pranuan nga turku nën presionin e papërmbajtshëm të Fuqive, të cilat kanë deklaruar solemnisht se janë të interesuara për sigurinë e të krishterëve. Për rrjedhojë, Malësorët mundën të sigurojnë një afat prej dy vitesh për të rikuperuar dëmet e tyre, me shpenzimet e qeverisë dhe për t’u forcuar fuqishëm.
Dhe ata gjithashtu e dinë mirë se mbështeten dhe mbështeten nga simpatia dhe mbrojtja morale e Fuqive të Mëdha, në mënyrë që, në fund të periudhës dyvjeçare të rënë dakord, të jenë në gjendje të rifillojnë lehtësisht lëvizjet e tyre me sigurinë për të marrë më shumë se kaq, sa s’kanë sot. Dhe kështu, pak nga pak Shqipëria do të jetë në gjendje të bëhet, duke kujtuar se as bota nuk u krijua në një ditë të vetme.“/ Gazeta Dielli
