Taksë progresive, e sheshtë dhe oligarkike – çfarë reforme është në lojë për zgjedhjet?

Taksat me të cilat qytetarët mbushin arkën e shtetit janë pjesë e “flirtit” politik me qytetarët në programet partiake. Analistët e taksave thonë se reformat e paralajmëruara thjesht po “tërheqin” votuesit. Ndërkohë premtimet e vjetra për reformën tatimore mbushin faqet e programeve zgjedhore, shkruan PRESSonline.al

Premtimet e partive politike në programet e tyre elektorale variojnë nga subvencionimi i taksave dhe ulja e tyre, përmes taksës së sheshtë apo vendosjes së një takse progresive, e deri tek e ashtuquajtura taksë e oligarkisë.

Ofertat më të mëdha politike për reformat tatimore janë në fushën e tatimit personal dhe të tatimit mbi fitimin, që sipas rregullave aktuale është 10 për qind, si dhe në fushën e shpërndarjes së tatimit mbi vlerën e shtuar.

Gjithsej 37,2 për qind ndahen nga pagat bruto të punëtorëve maqedonas janë ndarë në arkën e shtetit. Kostot për pagat e punonjësve, të cilat punëdhënësit i lënë mënjanë shtetit, janë pothuajse në nivelin e mesatares evropiane, që është 38.6 për qind, sipas të dhënave të Eurostat.

Partitë politike në programet e tyre parazgjedhore premtojnë reforma sistematike tatimore, të cilat i shpallën vite më parë dhe nuk i zbatuan deri në fund.

Analisti ekonomik nga Qendra për Politika Tatimore, Sllavko Llazovski thotë se nga ajo që është treguar deri më tani, partitë politike e marrin seriozisht idenë e reformës tatimore sistematike, pa i kushtuar vëmendje dobësive tatimore që janë thurur përmes sistemit për vite me rradhë.

Pothuajse të gjitha partitë filluan nga kjo, për të kënaqur interesat e grupeve të caktuara të qytetarëve, më shumë për të kënaqur popullin, sesa për t’iu qasur seriozisht planifikimit të asaj që duhet bërë në politikën tatimore”, thotë Llazovski.

Taksa progresive sërish në “menynë e partive”

Koalicioni qeverisës LSDM-BDI e filloi mandatin e tij në vitin 2017 me një narrativë të taksimit të drejtë progresiv si antitezë e taksës së sheshtë të vendosur nga qeveria e kaluar e udhëhequr nga koalicioni VMRO-DPMNE dhe BDI.

Vitet e kaluara koalicioni qeverisës i LSDM-së dhe BDI-së “flirtoi me turp” me këtë koncept dhe ai shtyhej vit pas viti. Dhe tani, pas shtatë vitesh qeverisje, ata po e shpallin përsëri si një reformë sistematike – konceptin e një takse progresive me një normë fillestare prej 0% të tatimit mbi të ardhurat personale për pagën minimale të paguar, informon PRESSonline.al

“Qëllimi që do të arrihet përmes kësaj reforme tatimore është paga neto më e lartë dhe dinjitoze për ata qytetarë me të ardhura më të ulëta, duke dhënë një impuls të fortë në shtypjen e ekonomisë gri”, thuhet në programin e LSDM-së, pa përshkruar detaje për atë se si planifikojnë të duket taksimi i përqindjes sipas shkallës së lartë.

Në vitin 2018 dështoi përpjekja e ministrit të atëhershëm Dragan Tevdovski për ta zëvendësuar taksën e sheshtë me atë progresive. Në atë kohë parashihej që shteti të merrte tatim personal më të lartë nga qytetarët që kanë të ardhura më të larta, mbi 90 mijë denarë në muaj.

Deputetët e LSDM-së, para se ta votojnë këtë, të mendojnë se a janë për fshirjen e socialdemokratëve nga emri i LSDM-së”, ka shkruar Tevdovski në Facebook, pasi Qeveria ka vendosur që taksën progresive ta lërë pezull për tre vite të ardhshme.
Tevdovski u zëvendësua me “fshesën” e paralajmëruar pas zgjedhjeve.

Në atë kohë parashihej që shteti të merrte tatim personal më të lartë nga qytetarët që kanë të ardhura më të larta, mbi 90 mijë denarë në muaj.

Nga ana tjetër, BDI në pushtet në programin e saj ofron “50 për qind zbritje”, pra premton uljen e taksës personale efektive në 50 për qind për punëtorët që marrin pagën minimale, por edhe ripërcaktimin e taksës personale në një taksë familjare. Kur është fjala për taksën progresive, BDI premton vetëm debat publik.

Sipas analizës financiare të programeve zgjedhore të organizatës joqeveritare Finance Think, premtimi i tatimit mbi të ardhurat 0% për përfituesit e pagës minimale, siguron progresivitetin e duhur në taksim, por do të shkaktojë deformim në kushtet e përfaqësimit të ekonomisë gri mes përfituesve të pagës minimale. Kjo do të thotë se do të sjellë rrezik për fenomenin e njohur “rroga në zarf”, pra diferenca mes pagës minimale dhe asaj reale që marrin punëtorët në duart e tyre.

“Kështu, një reduktim i mëtejshëm i tatimit mbi të ardhurat mbi pagën minimale – më shumë se ulja e parashikuar nga përjashtimi nga taksat – do të rrisë nxitjen për punëdhënësit dhe punëtorët për të ofruar dhe pranuar sigurimin e pagës minimale dhe për të paguar pjesën tjetër përmes “pagës me zarf”. Mekanizmat për parandalimin dhe shtypjen e këtij fenomeni janë të domosdoshëm, përpara se zgjidhja për uljen e taksës mbi pagën minimale të jetë efektive”, thuhet në analizën e Finance Think.

LSDM-ja në pushtet ngre interesin për debatin e partnerit aktual BDI për reformën tatimore sistematike me premtimin për vendosjen e një takse të re, taksë luksi, e cila sipas programit të tyre duhet të hyjë në fuqi vitin e ardhshëm.

“Duke u nisur nga parimet e barazisë dhe drejtësisë sociale, do të vendosim taksë për luksin (pasurinë), në mënyrë që të gjithë ata që kanë grumbulluar pasuri të konsiderueshme të kontribuojnë në mënyrë proporcionale për të mirën e përbashkët në shtet dhe programet dhe shërbimet sociale”, premton LSDM.

Kuvendi në shtator të vitit të kaluar miratoi Ligjin për taksën e solidaritetit, i cili është një tarifë publike e njëhershme dhe e jashtëzakonshme. Taksën e solidaritetit duhej të paguanin kompanitë që në vitin 2022 kishin të ardhura më shumë se 10 milionë euro dhe taksën do ta paguanin vetëm për të ardhurat shtesë. Drejtoria e të Ardhurave Publike paralajmëroi publikisht se nga 156 kompani, 24 nuk kanë paguar taksën e solidaritetit dhe i kanë borxh shtetit 16.4 milionë euro.

Levica ka “përmirësuar dhe zgjeruar” taksën progresive

Me një premtim për një taksë progresive në zgjedhje doli edhe Levica e opozitës, e cila ndryshe nga qeveria, me një shkallë të saktë të përcaktuar të taksës progresive, parashikon një “personale” deri në 5 për qind për pagën minimale. Sipas vlerësimeve të tyre, pagat deri në 550 euro do të duhet të tatohen me 7.5 për qind, mbi një mijë euro rroga me 10 për qind “personale”, dhe mbi 3300 euro do të duhet të ndahen deri në 15 për qind për tatim.

Programi i tyre përfshin gjithashtu taksa të reja të korporatave, më pas një taksë të rregullt mbi fitimet shtesë, një të ashtuquajtur taksë solidariteti në kohë krize, si dhe një taksë mbi pasurinë që do të paguhet në asetet neto në pronësi të familjeve, të cilat përfshijnë gjithçka nga shtëpitë, te makinat dhe aksionet. Sipas Levicës, tatim nuk do të paguajnë ata që kanë pasuri deri në 120 mijë euro, ndërsa ata me dyfishin e vlerës do të paguajnë 0.25 për qind të vlerës në vit. Një taksë prej një për qind të vlerës së pronës Levica premton t’u ngarkojë qytetarëve pasuria e të cilëve kalon gjysmë milioni euro.

“Futja e një takse të re oligarkike luksi për të ashtuquajturat mallra jashtëzakonisht të shtrenjta dhe të panevojshme, mallra luksi: p.sh. bizhuteri, veshje, këpucë, arte të bukura, makina luksoze, jahte, avionë privatë, hacienda e të ngjashme”, thuhet në programin e tyre.

Sipas analizës së organizatës joqeveritare Finance Think, ideja e palëve për të rritur barrën tatimore në ekonominë formale nuk ka kuptim ekonomik, nëse ekonomia gri, e cila “peshon” 700 milionë euro në vit, është ende jashtë fokusit të politikëbërësve.

Taksa e sheshtë – një përqendrim i braktisur nga vendet e rajonit

Sipas rregullave aktuale tatimore, 10 për qind ndahet nga pagat e punëtorëve maqedonas për tatimin personal dhe e njëjta përqindje, d.m.th. normë fikse, ngarkohet për fitim. Ky sistem i taksave të sheshta u prezantua nga qeveria e VMRO-DPMNE dhe PDSH në vitin 2007. I njëjti sistem u prezantua gjatë asaj periudhe në disa vende të rajonit si Bullgaria, Shqipëria dhe Mali i Zi, të cilat e braktisën atë në vitin 2013, duke e zëvendësuar me një taksë progresive.

VMRO-DPMNE opozitare në programin e tyre “1198” premtoi se Maqedonia do të jetë ndër vendet me taksa më të ulëta duke ruajtur sistemin aktual tatimor për tatim të sheshtë dhe se as tatimi mbi të ardhurat personale dhe as tatimi mbi fitimin nuk do të zmadhohet, tatime të cilat arrijnë në 10 për qind.

Megjithatë, partneri i tyre i dëshiruar i koalicionit VLEN ka pikëpamje të ndryshme për politikën tatimore. Ata premtojnë përgjysmimin e tatimit mbi fitimin dhe përjashtimin nga taksat për mërgimtarët që do të kthehen në vend për të investuar.

VMRO-DPMNE paralajmëron edhe lirime tatimore për profesionistët e lirë, investitorët, si dhe kthimin e masës “shpenzim i njohur”.

Sa i përket politikës tatimore, partia “ZNAM” e Maksim Dimitrievskit, e cila për herë të parë mori pjesë në zgjedhjet parlamentare, kishte qëndrim vetëm për një çështje, e ajo është tatimi në pronë.

“Heqja e taksës për blerjen e një apartamenti ku banon pronari”, thuhet në programin e tyre, përcjell PRESSonline.al

Analisti tatimor Llazovski konsideron se paralajmërimet për taksa të reja nga njëra anë, dhe nga ana tjetër lirime dhe lehtësime tatimore, subvencionimi i grupeve të caktuara të qytetarëve me rimbursim për shkak të pagesës së pagës minimale janë masa populiste pa zgjidhje të plotë sistematike, të cilat në thelb e ngadalësuan rritjen ekonomike të vendit.

“Më pas do të ketë komplikime, evazion fiskal, ekonomi gri dhe pasoja të ngjashme. E gjithë kjo duhet të refuzohet, dhe ne duhet të kemi një orientim të qartë dhe të vendosur për të ndërtuar një sistem tatimor siç zbatohet në shumicën e vendeve anëtare të Bashkimit Evropian, sepse ne duam të bëhemi anëtare të Unionit”, shpjegon Llazovski.

Politikanët premtojnë subvencione të ndryshme tatimore

Pothuajse të gjitha partitë politike u premtojnë të rinjve deri në 29 vjeç subvencione tatimore nëse hapin një kompani në vend. Premtimet e tyre dallojnë sa i përket pragut të tatimit, i cili varion nga 3 deri në 5 milionë denarë, përkatësisht nga 50 deri në 80 mijë euro.

Ata premtojnë gjithashtu përjashtim nga tatimi mbi të ardhurat personale për kompanitë që do të punësojnë të rinj deri në 29 vjeç dhe disa premtojnë të njëjtën gjë për punësimin e grave. Premtohet gjithashtu lehtësim nga taksat personale për profesionistët e lirë.

Por kjo nuk është e gjitha.
Partitë politike premtojnë subvencione tatimore për investimet e huaja. VMRO-DPMNE opozitare premton se do të tërheqë kompanitë multinacionale që kanë një fitim neto të lartë prej mbi 50 milionë euro, duke e ulur tatimin mbi fitimin në 5 për qind nga 10 për qind që është aktualisht.

Në ndryshim prej tyre, partneri i tyre i dëshiruar qeveritar VLEN premton se do të subvencionojë taksat për tre vitet e para për punëtorët emigrantët që kthehen në vend me një investim prej të paktën 50 mijë eurosh, pa specifikuar se cilat.

VLEN premton gjithashtu se shteti do të paguajë kontribute në tre vitet e ardhshme për investitorët në, siç thuhet në program, “zonën e lirë shqiptare”.

BDI-ja në pushtet luan sërish kartën e ushqimit të shëndetshëm, ndaj premton të vendosë të ashtuquajturën “taksë sheqeri” për produktet jo të shëndetshme, pa dhënë detaje se sa do të jetë ajo taksë. Përveç kësaj, premton edhe “tax free” për konsumatorët nga diaspora dhe jashtë saj që nuk jetojnë në vend. Dhe premtojnë gjithashtu taksa të gjelbra për të mbrojtur mjedisin. Taksimin mjedisor (të gjelbër) e paralajmëron edhe partneri aktual i tyre LSDM.

Sistemi tatimor i Maqedonisë ka të paktën pesë dobësi, thotë analisti Llazovski. Sipas tij, problemi më i madh është struktura e ngushtë tatimore e pesë taksave kombëtare dhe pesë taksave vendore, përveç kësaj sistemi i mbledhjes është i ngadalshëm, me kosto të shumta për zbatimin dhe mirëmbajtjen e tij, të drejtat e taksapaguesve nuk respektohen sa duhet dhe nuk i kushtohet vëmendje mbledhjes së taksave vendore.(PRESSonline.al)